Έκθεση γλυπτικής στο Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών

18 Αυγούστου - 30 Σεπτεμβρίου 2016

Δευτέρα - Τρίτη: 10:00 - 17:00 / Τετάρτη - Κυριακή: 8:00 - 20:00

ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΜΑΣ

Από όλα τα κοσμήματα που φόρεσε ο άνθρωπος, το δαχτυλίδι είναι αυτό που συνδέθηκε περισσότερο με την προσωπική του ιστορία, ανεξάρτητα από εποχές, θρησκείες, κοινωνίες. Χρησιμοποιήθηκε από πολύ νωρίς στην αέναη αναμέτρησή του με ένα ως επί το πλείστον εχθρικό περιβάλλον. Οι μυστηριακές, απρόβλεπτες δυνάμεις της φύσης, η οργή των δικών του θεών, οι εχθρικές επιθέσεις, η εξάπλωση των επιδημιών, οι δεισιδαιμονίες, ήταν απειλές που αντιμετωπίζονταν με πίστη στα φυλαχτά. Οι πολύτιμες ή ημιπολύτιμες πέτρες ήταν ανεκτίμητα γούρια στους αρχαίους πολιτισμούς και το δέσιμό τους γύρω από ένα δάχτυλο, με απλό σύρμα στην αρχή, εξασφάλιζε προστασία. Ο συνδυασμός θρησκείας και δεισιδαιμονίας επιβίωσε και στα χριστιανικά χρόνια, μόνο που τώρα τα δαχτυλίδια λειτουργούσαν πλέον ως πειστήρια της θρησκευτικής πίστης και της ελπίδας για τη μεταθανάτια ζωή. Παράλληλα βέβαια το δαχτυλίδι δήλωνε και ακόμα δηλώνει, ισχύ, εξουσία, ανταλλαγή, όρκους, μνήμες, πάθη.

Από το 2.000 π.Χ. περίπου, που χρονολογούνται τα πρώτα δαχτυλίδια στην Αίγυπτο και στη δυτική Ασία –σκαραβαίοι περασμένοι σε σύρμα και αργότερα πέτρες lapis lazuli στερεωμένες με χρυσά ελάσματα– μέχρι τις σημερινές δυναμικές γλυπτικές σχεδόν, φόρμες τους, ανανεώνουν το ισχυρό τους δέσιμο με κάθε σημαντική –για τον καθένα– ιστορία. Μέσα από τα ευμεγέθη δαχτυλίδια σφραγιδόλιθους, οι συγκλητικοί και οι στρατιωτικοί στην αρχαία Ρώμη υπογράμμιζαν την εξουσία τους και σφράγιζαν τα έγγραφά τους, ενώ ήδη από τη ρωμαϊκή εποχή η υπόσχεση για μια κοινή ζωή δίνεται με ένα απλό δαχτυλίδι ως εγγύηση (annulus pronubis) στον παράμεσο του αριστερού χεριού που σφίγγει την φλέβα που έρχεται απευθείας από την καρδιά. Ακόμα υπάρχουν δαχτυλίδια φυλαχτά, δαχτυλίδια λατρείας, πένθους, επετείων, αλλά και δαχτυλίδια μαγείας και παγανιστικά.

Η Αφροδίτη Λίτη που συνδέει πάντα τη δουλειά της με τους νομοτελειακούς κύκλους της ζωής, στην ενότητα Τα Δαχτυλίδια που εκτέθηκαν για πρώτη φορά το 2002 στη Θεσσαλονίκη, έχει μετατρέψει το λεπτοκαμωμένο σχήμα του δαχτυλιδιού σε μια αδρή γλυπτική φόρμα.

Πρόκειται για μια ενότητα δεκαοχτώ δαχτυλιδιών-γλυπτών που πραγματεύεται το θέμα και απασχόλησε την Λίτη στη διετία 2000-2002. Το ξεκίνημα σηματοδότησε η απόσταση που αποφάσισε η ίδια να δημιουργήσει ανάμεσα στη συμβατική λειτουργία και συναισθηματική βαρύτητα του δαχτυλιδιού, του περισσότερο προσωπικού κοσμήματος με το δαχτυλίδι γλυπτό που δημιούργησε η ίδια μέσα από μια διαδικασία που δεν του αφαίρεσε καμία από τις «μαγικές» του ιδιότητες.

Ο αρχικός προβληματισμός καρποφόρησε μέσα από την εκφραστική δύναμη και την ικανότητα της γλύπτριας, να διαβλέπει το αποτέλεσμα μέσα από ένα ιδιαίτερο όραμα που εξασφάλιζε για την ίδια, τη μαγεία της μεταμόρφωσης.

Η μεταφορά αυτή προϋποθέτει, αφενός μεν τη βιωμένη γνώση των δυνατοτήτων των μετάλλων (χαλκός, ορείχαλκος και ανοξείδωτο ατσάλι), αλλά και της τεχνικής, αφετέρου μια ιδιόμορφη φαντασία για να προβάλλει τη νέα εικόνα του πρωταρχικού μοντέλου, έτσι ώστε το δαχτυλίδι-γλυπτό να ισορροπήσει μεταξύ γλυπτικής φόρμας και μικρογλυπτού. Τα ίχνη της χρήσης, το συναισθηματικό φορτίο, οι διάφορες πατίνες, οι φθαρμένες πολύτιμες πέτρες, έχουν μεταφερθεί στο μεγάλο μέγεθος, όπου διακρίνεται σε μεγέθυνση, η παραμικρή λεπτομέρεια.

Η προτίμηση της Αφροδίτης Λίτη σε φόρμες που εικονογραφούν τις χαμηλότονες στιγμές της ζωής και μετουσιώνουν τις απλές φόρμες της φύσης, φάνηκε ήδη από το 1984 στην Πανελλήνια Έκθεση Γλυπτικής στον Εθνικό Κήπο –που δυστυχώς δεν επαναλήφθηκε– όπου η Λίτη είχε μετατρέψει ένα πλατανόφυλλο , σε γλυπτό από μέταλλο.

Στην ενότητα των Δαχτυλιδιών, η διαφορετική δύναμη που εκπέμπει το κάθε μαγικό δαχτυλίδι, της δίνει μια μυστική ώθηση, την κάνει να διαπεράσει τους κινδύνους της γραφικότητας, αλλά και να τιθασέψει το δύσκολο κυκλικό σχήμα, μετατρέποντάς το σε ένα ελεύθερο γλυπτό. Οι φόρμες που έχουν προκύψει, μόνες ή σε μεταξύ τους συνδυασμούς, μεταμορφώνονται κάτω από το φως και σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Αμέθυστος, κρύσταλλο, ψηφίδες, περικλείονται μέσα σε βαριές ταινίες, τα μέταλλα –κυρίως ο χαλκός και ο ορείχαλκος– χαράζονται με βυζαντινές επιγραφές, απλά δαχτυλίδια αρραβώνων διακοσμούνται με περίπλοκα συρμάτινα δεσίματα. Αλλά και το γεμάτο συμβολισμούς φίδι, ισχυρό και αειθαλές πανάρχαιο μοτίβο, μένει φύλακας των μυστικών και των υποσχέσεων, ακόμα και σε αυτή την διαφορετική προοπτική.

Η Αφροδίτη Λίτη αναμετράται με τα υλικά της: τα μέταλλα πλάθονται μαλακά, οι λεπτομέρειες σκαλίζονται με μεγάλη φροντίδα και τα δαχτυλίδια-γλυπτά στη συνέχεια, άλλοτε επινικελώνονται για να αποκτήσουν την πατίνα του χρυσού, άλλοτε γαλβανίζονται ή υφίστανται επιορειχάλκωση.

Το ισορροπημένο αποτέλεσμα έχει μια αναμφισβήτητη δύναμη και έναν προσδιορισμένο συμβολισμό. Στην ιδιαίτερη σημερινή αναμέτρηση μεταξύ των ανθρώπων, με τα περισσότερα από αυτά που «δένουν», να έχουν εξαφανιστεί, η μετατροπή του μικρού δαχτυλιδιού σε ένα πολυδιάσταστο γλυπτό, μπορεί και να υπογραμμίζει τη σημερινή σημασία του «μεγάλου» για όλους. Εδώ, το μεγάλο γλυπτό, έχει καταφέρει να κρατήσει το βάρος και την αξία του, παραμένοντας φυλαχτό, ανάμνηση, δέσιμο και υπόσχεση.

Ειρήνη Οράτη

Ιστορικός Τέχνης

Αθήνα 2016 (πρώτη γραφή του κειμένου 2002)

Αφροδίτη Λίτη (Βιογραφικό σημείωμα)