Η Κατερίνα Χατζή είναι κλινικός ψυχολόγος. Αποφοίτησε από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων το 1990 και συνέχισε τις μεταπτυχιακές της σπουδές στο Παρίσι (Université Paris VIII). Ειδικεύθηκε στην ψυχανάλυση και εργάσθηκε σε διάφορα ψυχιατρικά ιδρύματα στο Παρίσι, όπου διέμεινε μέχρι το 2000. Στο διάστημα αυτό παρακολούθησε μαθήματα Ιστορίας της Τέχνης στην Ecole Pratique des Hautes Etudes (Sorbonne- Paris).
Παράλληλα με το κλινικό της έργο έχει μεταφράσει έργα Γάλλων ψυχαναλυτών, όπως της J. Kristeva και του J.-R. Freymann στις εκδόσεις Καστανιώτη. Σήμερα ζει και εργάζεται στην Αθήνα.

«Η ζωγραφική, όπως και η ψυχανάλυση, είναι για μένα ένα μέσο κατανόησης και ερμηνείας του κόσμου που με περιβάλλει, ένας τρόπος να θέσω σε "παύση" το σύμπαν και να στοχαστώ. Η ζωγραφική εμπειρία, αποτυπώνοντας το πέρασμα από το πάθος στο νόημα, είναι ο πιο ασφαλής δρόμος προς την αυτογνωσία και τη λύτρωση. Η τέχνη, άλλωστε, προηγήθηκε της ψυχανάλυσης στην εξερεύνηση της ψυχικής ζωής.

Το γεγονός ότι δεν έχω λάβει τυπική εκπαίδευση στη ζωγραφική, μέσα από μια σχολή ή ένα δάσκαλο, μου δίνει την ελευθερία να πειραματισθώ σε διάφορα στυλ χωρίς να με ενδιαφέρουν οι σύγχρονες μόδες και τάσεις. Δάσκαλοί μου είναι οι μεγάλοι ζωγράφοι και σημείο αναφοράς μου είναι η ίδια η ιστορία της Τέχνης και η Ψυχανάλυση».

http://katerinahatzi.gr/home/

Η μελωδία του χρώματος*

Η σημερινή εκδήλωση μνήμης είναι αφιερωμένη στη συμπλήρωση των 90 χρόνων από τη Δελφική προσπάθεια του Άγγελου και της Εύας Σικελιανού.

   Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Δήμο Δελφών για τη φιλοξενία της διημερίδας στο Μουσείο των Δελφικών Εορτών. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω την ψυχαναλύτρια – ζωγράφο, κυρία Κατερίνα Χατζή, η οποία πλούτισε τη φιλολογική μας ημερίδα με προσωπογραφίες λογοτεχνών, τις οποίες εκθέτει μάλιστα υπό τον τίτλο Ωδές, ανοίγοντας και πάλι το παλαιό ζήτημα της παραλληλίας ή του διαλόγου της ποίησης με τη ζωγραφική. Η ωδή αποτελεί ως γνωστόν ένα είδος λυρικής ποίησης και ως την περίοδο του μοντερνισμού εκφράζει συνήθως το υψηλό, γράφεται δε σε τόνο συναισθηματικό ή εγκωμιαστικό. Στις Ωδές της Κατερίνας Χατζή ο άνθρωπος βρίσκεται πάντοτε στο κέντρο της εικαστικής αφήγησης. Η επιλογή της φιλοτέχνησης προσωπογραφιών λογοτεχνών δηλώνει ενδεχομένως ότι μέσα από αυτό που χάνεται οριστικά, το φθαρτό πρόσωπο, αναδύεται εμφατικά η υπόμνηση στο στοιχείο του άφθαρτου ή του αιώνιου, το οποίο ακολουθεί τον δημιουργό στη διαχρονία. Αν στην ποιητική ωδή η μουσικότητα απορρέει από τη μετρική και τη ρυθμική ενορχήστρωση του λόγου, στις εικαστικές ωδές της Χατζή «βρίσκουμε τη μελωδία, την αρμονία, και την αντίστιξη», όπως θα 'λεγε ο Baudelaire, «μέσα στο χρώμα. Η μελωδία είναι η ενότητα μέσα στο χρώμα […και] μ' αυτό τον τρόπο, η μελωδία αφήνει στο πνεύμα μια βαθιά ανάμνηση».

   Δεν θα μπορούσα να μιλήσω φυσικά ως τεχνοκριτικός, αλλά θα αναφέρω δυο τρία παραδείγματα για τη συμβολική του χρώματος αρχίζοντας από το έντονο και βαθύ κόκκινο που εκφράζει το ένθεο, οραματικό, φλογερό πάθος του Άγγελου και της Εύας, για να περάσω στο απόλυτο μαύρο που σηματοδοτεί την εσωτερική καταβύθιση, την ασκητική του Καζαντζάκη. Το γαλάζιο, γύρω από το σβησμένο βλέμμα του Καρυωτάκη λίγο πριν από την απόπειρα αυτοκτονίας, επιτονίζει το αντιθετικό δίπολο ζωής και θανάτου μέσα από το chiaroscuro. Στους συγγραφείς της πρωτοπορίας (τον Εμπειρίκο και τον Εγγονόπουλο) το χρώμα υποχωρεί εγκαθιστώντας στην προσωπογραφία την αισθητική της αφαίρεσης. Θα μπορούσε να παρατηρήσει κανείς ότι η ένταση σε όλες τις προσωπογραφίες εστιάζεται στο βλέμμα ως καθρέφτη της ψυχής. Αναφέρω, λ.χ. τις καύσεις του δημιουργικού βλέμματος του γαλήνιου, αποστασιοποιημένου Μαβίλη, του έντονου και ανήσυχου Καραγάτση, την εσωτερική διεργασία στο βλέμμα του Σεφέρη που διαπερνά τα ορατά και τα αόρατα, τις ακτινοβόλες σπίθες φωτός και το βαθυγάλαζο φόντο γύρω από τα ώριμα στοχαστικά μάτια του Ελύτη. Η Κατερίνα Χατζή άλλοτε αφορμάται από τη φωτογραφική αναπαράσταση του προσώπου και άλλοτε, υπερβαίνοντας τη φωτογραφική απεικόνιση, προβαίνει σε μιαν ερμηνεία του αναπαριστώμενου λογοτεχνικού προσώπου.

     Μέσα από την πλαστικότητα της μορφής, την εστίαση στο βλέμμα και την επίτευξη της ενότητας με το χρώμα, η Κατερίνα Χατζή κατορθώνει να αποδώσει με επιτυχία την ψυχοσύνθεση των προσώπων. Η ψυχαναλυτική σκευή της παρέχει τα κατάλληλα εργαλεία προς αυτή την κατεύθυνση οδηγώντας τη προς μια ιδιαίτερα πνευματική καλλιτεχνική αναζήτηση. Όπως παρατηρούσε ο Λεονάρντο ντα Βίντσι συμμετέχοντας στη συζήτηση για τις καλές τέχνες, υπερασπιζόμενος τη ζωγραφική, η ζωγραφική δεν είναι μια απλή χειρωνακτική τέχνη, αλλά μια πνευματική υπόθεση («cosa mentale», Πραγματεία περί ζωγραφικής). Όπως η ποίηση υπερβαίνει τον χώρο και αναπτύσσεται στον χρόνο, χάρη στη ρηματική και την αφηγηματική της διάσταση, με τον ίδιο τρόπο οι εικαστικές Ωδές της Χατζή υπερβαίνουν τον χώρο επανεγγράφοντας, στο επίπεδο του ποιητικού ύψους και του ψυχαναλυτικού βάθους, τις μορφές στον χρόνο.

Όσο για τον ορισμό του πορτραίτου: «Ένα πορτραίτο! Τι θα μπορούσε να είναι πιο απλό και πιο πολύπλοκο ταυτόχρονα, πιο προφανές και πιο βαθύ», έγραφε ο Baudelaire ήδη από το 1859.

Άννα Κατσιγιάννη

Επίκουρος καθηγήτρια, Τμήμα Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών

*Το κείμενο διαβάστηκε κατά τη διάρκεια των εγκαινίων της έκθεσης την 17 Ιουλίου 2017.