ΜΟΝΟΔΕΝΔΡΙ
To Μονοδένδρι, σε υψόμετρο 1060μ., θεωρείται ένα από τα πιο όμορφα και αντιπροσωπευτικά Ζαγοροχώρια. Με τη γειτονική Βίτσα αποτελούν ένα απαράμιλλο οικιστικό σύνολο, χαρακτηριστικό παράδειγμα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του Ζαγορίου και της Ηπείρου γενικότερα. Ανήκει διοικητικά στον Δήμο Ζαγορίου και απέχει 39 χλμ. από τα Ιωάννινα.
Κτίστηκε γύρω στο 1360 μ.Χ. μεταξύ Βίτσας και του σημείου όπου είναι σήμερα. Δίπλα στον δημόσιο δρόμο και λίγο πριν την είσοδο στο χωριό, ανακαλύφθηκε το 1965 ο αρχαιότερος γνωστός οικισμός της Ηπείρου, με δύο νεκροταφεία. Τα πλούσια ευρήματα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων.
Το Μονοδένδρι γνώρισε μεγάλη εμπορική και οικονομική ανάπτυξη κατά τον 17ο και 18ο αιώνα. Εκείνη την εποχή ανεγέρθηκαν σχολεία, εκκλησίες και αρχοντικές οικίες που κοσμούν ακόμα και σήμερα το χωριό. Διαθέτει 7 εκκλησίες. Οι παλαιότερες από αυτές είναι το μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής (1412 μ.Χ.), ο Άγιος Μηνάς (1625 μ.Χ.), το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία (1664 μ.Χ.) και ο κεντρικός ναός του Αγίου Αθανασίου (1801 μ.Χ.)
Το Μονοδένδρι είναι η ιδιαίτερη πατρίδα των μεγάλων εθνικών ευεργετών αδελφών Μάνθου και Γεωργίου Ριζάρη, οι οποίοι διέθεσαν την αμύθητη περιουσία τους, που απέκτησαν στη Ρωσία, στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος, με τη σύσταση του ομώνυμου ιδρύματος το 1841.

AΞΙΟΘΕΑΤΑ
• Η χαράδρα του Βίκου
Η περίφημη χαράδρα του Βίκου εκτείνεται σε μήκος 12 χιλιομέτρων και έχει καταγραφεί στο βιβλίο Γκίνες, ως η βαθύτερη στον κόσμο (1.350μ. το μέγιστο ύψος των βράχων από την κοίτη της). Τη διατρέχει ο Βοïδομάτης, παραπόταμος του Αώου, σχηματίζοντας στη διαδρομή του απαράμιλλης ομορφιάς φυσικά τοπία.
Από το Μονοδένδρι μπορεί κανείς να απολαύσει μερικές από τις θεαματικότερες και συναρπαστικότερες απόψεις της Χαράδρας του Βίκου, από τις παρακάτω τρεις ευρύτερες θέσεις (τοποθεσίες).

• Μοναστήρι Αγίας Παρασκευής.
Η διαδρομή ξεκινάει από την κεντρική πλατεία του Μονοδενδρίου, έχει μήκος 800μ. και διασχίζεται από περίτεχνο καλντερίμι. Στην αριστερή πλευρά του μοναστηριού «Τα σπιτάκια», κρησφύγετα των ντόπιων κατά τη διάρκεια των εχθρικών επιδρομών των περασμένων αιώνων. Σημερινά κατάλοιπά τους: ίχνη ξύλινων γεφυριών, ερειπωμένα τείχη με πολεμίστρες και ένα ξωκλήσι, απ’ όπου κατέβαιναν στη χαράδρα οι πιο τολμηροί, για να μεταφέρουν νερό στα αποκλεισμένα στις σπηλιές γυναικόπαιδα.

• Οξυά
Με την πιο εντυπωσιακή θέα της χαράδρας. Η διαδρομή ξεκινάει από την άνω πλατεία Μονοδενδρίου αποτελείται από 6 χιλιόμετρα σκυροστρωμένου δρόμου, ο οποίος περνάει μέσα από το μοναδικό στο είδος του «Πετροδάσος», με τους μυθικούς σχηματισμούς των γιγαντιαίων σχιστολιθικών βράχων.

• Γκρούνια
Στην τοποθεσία αυτή φθάνει κανείς ξεκινώντας από την κεντρική πλατεία του Μονοδενδρίου, πίσω από την εκκλησία του Αγίου Αθανασίου. Αυτή η διαδρομή, στο σημείο που συναντά το Υπαίθριο Αμφιθέατρο «Άγγελος Κίτσος», οδηγεί επίσης μέσα από καλντερίμι, στην κοίτη της χαράδρας του Βίκου (πορεία 60’ περίπου). Η εντός της χαράδρας διαδρομή καταλήγει στα χωριά Βίκος και Πάπιγκο.

ΤΟΠΙΚΕΣ ΓΕΥΣΕΙΣ και ΠΡΟΪΟΝΤΑ
Στο Μονοδένδρι, όπως και σε όλα τα Ζαγοροχώρια, υπάρχουν πλούσια και νοστιμότατα εδέσματα με παραδοσιακές γεύσεις, όπως οι φημισμένες ζαγορίσιες πίτες: αλευρόπιτα ή ζυμαρόπιτα, η χορτόπιτα και πολλές άλλες εκδοχές της, όλες φτιαγμένες με μεράκι και αγνά υλικά. Το κρασί και το τσίπουρο της περιοχής είναι ξακουστά, όπως επίσης και τα σπιτικά γλυκά που πωλούνται στα μαγαζιά του χωριού.
Τα υφαντά και τα κεντήματα που παράγονται από τις γυναίκες της Ριζαρείου Χειροτεχνικής Σχολής διατηρούν το πνεύμα αυτής της πανάρχαιας τέχνης.

ΠΕΡΙΟΧΗ ΖΑΓΟΡΙΟΥ [ Παροραία ]
Το Ζαγόρι, περιοχή του Νομού Ιωαννίνων, συμπεριλαμβάνει 45 χωριά, τα αποκαλούμενα Ζαγοροχώρια, τα οποία είναι διάσπαρτα στους πρόποδες της Πίνδου. Η περιοχή έχει έκταση περίπου 1.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα και αρχίζει Νοτιοδυτικά από το όρος Μιτσικέλι (υψόμετρο 1.810 μ), φθάνει προς βορρά στον Αώο ποταμό και το όρος Τύμφη και ανατολικά μέχρι τον ποταμό Βάρδα στο Μαυροβούνι (υψόμετρο 2.100 μ) κοντά στο Μέτσοβο.
Η λέξη Ζαγόρι προέρχεται από τα Σλαβικά, από την πρόθεση Za που σημαίνει «πίσω» και το ουσιαστικό gora που σημαίνει «βουνό». Στην αρχαιότητα η περιοχή ονομάζονταν «Παροραία» και οι κάτοικοί της «Παροραίοι», δηλαδή αυτοί που ζουν πίσω από τα όρη.

ΙΣΤΟΡΙΑ
Η ιστορία του Ζαγορίου γενικά δεν περιλαμβάνει λεηλασίες, κατακτήσεις, πολεμικές συρράξεις, εκτοπίσεις πληθυσμού, καθώς το έδαφος της περιοχής είναι απολύτως ορεινό και εξαιρετικά δύσβατο, με τις απότομες χαράδρες, τα πυκνά δάση και τα ατελείωτα βουνά, κάτι που αποτέλεσε αποτρεπτικό παράγοντα για πολλούς λαούς, φυλές και αυτοκρατορίες στο πέρασμα των αιώνων να εισέλθουν και να εγκατασταθούν στην περιοχή.
Το Ζαγόρι (Παροραία) ήταν μέλος του αρχαίου ελληνικού βασιλείου των Μολοσσών, που στην ύστερη κλασική εποχή επικράτησε σε όλη την Ήπειρο. Η Ολυμπιάδα, η μητέρα του Μέγα Αλέξανδρου, καταγόταν από την πόλη «Μολοσσίδα», στη συμβολή των ποταμών Βοϊδομάτη, Αώου και Σαραντάπορου.
Στη Βυζαντινή εποχή, δεν μνημονεύεται σε κάποιο χρονικό ότι η περιοχή υπέστη καταστροφές από κάποιο κατακτητή. Κάτι ανάλογο συνέβη και στην Τουρκοκρατία: το δύσβατο έδαφος προσέφερε ασφάλεια στον πληθυσμό. Από το 1430 που οι Τούρκοι κατέκτησαν την Ήπειρο, με τη συνθήκη του Βοϊνίκου, εγκαθιδρύθηκε ένα ειδικό καθεστώς μεταξύ του «Κοινού του Ζαγορίου» και των Οθωμανικών αρχών, και αποδίδονταν κάποιος φόρος ως αντάλλαγμα για τη μερική αυτονομία της περιοχής. Η είσοδος τουρκικών στρατευμάτων γίνονταν μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις.
Τα 14 χωριά του Ζαγορίου η ύπαρξη των οποίων χρονολογούνται από το 912 μ.Χ., (τα υπόλοιπα ιδρύθηκαν αργότερα), από τον 16ο αιώνα γνώρισαν σταδιακά εμπορική και οικονομική άνθιση, καθώς η γη και τα περιουσιακά τους στοιχεία δεν κατασχέθηκαν ποτέ από τις τουρκικές αρχές. Από τον 17ο αιώνα, καθώς ο πληθυσμός της περιοχής αυξάνεται ραγδαία, και υπό το καθεστώς της αυτονομίας, επιφανείς Ζαγορίσιοι, ασχολούνται με το εμπόριο. Το Ζαγόρι αποκτά ισχυρούς εμπορικούς δεσμούς με την Κωνσταντινούπολη, τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και τη Ρωσία. Το βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού ανέβηκε κατακόρυφα, με την ίδρυση σχολείων και βιβλιοθηκών σε κάθε χωριό. Η ευημερία της περιοχής και η πνευματική άνθηση του τόπου συνεχίστηκε με αμείωτο ρυθμό και τον 18ο αιώνα, όπου ιδρύθηκαν και σχολειά θηλέων, κατασκευάστηκαν μύλοι για να αλέθουν καλαμπόκι, περίτεχνα κατασκευασμένες βρύσες (κρήνες) και πετρόχτιστα γεφύρια που είναι διάσπαρτα στην περιοχή.
Τα Ζαγοροχώρια, εκτός από πολλούς ευεργέτες, ανέδειξαν μεγάλους επιστήμονες και λόγιους. Πρωτοτυπία για την περιοχή αποτελεί και η ακμή μιας μορφής ιατρικής, όπου γινόταν χρήση θεραπευτικών βοτάνων, καθώς η περιοχή του Βίκου είναι πλούσια σε βότανα.
Μετά το 1860 ξεκινάει ο σταδιακός οικονομικός και εμπορικός μαρασμός, κυρίως λόγω της Βιομηχανικής Επανάστασης.

ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Τα Ζαγοροχώρια είναι σκορπισμένα ανάμεσα σε καταπράσινα βουνά από πεύκα και έλατα και είναι χτισμένα σε υψόμετρο από 500 έως 2.500 μέτρα (Γκαμήλα, η ψηλότερη κορυφή της οροσειράς Τύμφη).
Ο ποταμός Βοϊδομάτης με τα πεντακάθαρα νερά του -ένα από τα ελάχιστα ποτάμια που το νερό του είναι πόσιμο- σε συνδυασμό με την πυκνή βλάστηση, τα επιβλητικά φαράγγια και την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των σπιτιών, δημιουργεί ένα από τα μαγευτικότερα τοπία. Οι αλπικές λίμνες, οι χαράδρες, τα ποτάμια, η πυκνή βλάστηση σε συνδυασμό με το φαράγγι του Βίκου δημιουργούν στην περιοχή ένα τοπίο άγριας και παρθένας φύσης.
Το φαράγγι του Βίκου κατέχει ρεκόρ Guiness ως το φαράγγι με το μικρότερο άνοιγμα στον κόσμο -μόλις 1100 μέτρα- και με βάθος που ξεπερνά τα 900 μέτρα. Η κατάβαση στο φαράγγι γίνεται μέσω μονοπατιών που ξεκινούν από κάποια Ζαγοροχώρια όπως το Μονοδένδρι, ο Βίκος και η Βίτσα. Το φαράγγι του Βίκου μαζί με το Βοϊδομάτη ποταμό αποτελούν τον πυρήνα του Εθνικού Δρυμού Βίκου-Αώου, όπου ενδημούν πέντε είδη φυτών μοναδικά στον κόσμο, ενώ εντυπωσιακή είναι και η συλλογή του φυσιοδίφη Κώστα Λαζαρίδη, ο οποίος συνέλεξε 1240 διαφορετικά είδη φυτών που αντιπροσωπεύουν 96 από τις 149 οικογένειες φυτών. Τη συλλογή μπορείτε να θαυμάσετε στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, στο χωριό Κουκούλι.
Ο Δρυμός διαθέτει και πλούσια πανίδα η οποία περιλαμβάνει 10 είδη αμφιβίων, όπως ο σπάνιος αλπικός τρίτωνας, 21 είδη ερπετών, 130 είδη πουλιών όπως ο απειλούμενος μαυροπελαργός και χρυσαετός καθώς και 24 είδη θηλαστικών όπως αρκούδα, αγριογούρουνο, ζαρκάδι κ.α.

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
Στα Ζαγοροχώρια μπορεί κανείς να θαυμάσει την καταπληκτική παραδοσιακή αρχιτεκτονική των σπιτιών φτιαγμένα από πέτρα και ξύλο, ενώ πολλά από τα χωριά έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέοι οικισμοί. Εντυπωσιακά πέτρινα σπίτια, γραφικά λιθόστρωτα καλντερίμια, τοξωτά γεφύρια, εκπληκτικά δείγματα της ηπειρώτικης αρχιτεκτονικής.
Στα Ζαγοροχώρια υπάρχουν τουλάχιστον 36 μονοπάτια που διατηρούνται σε καλή κατάσταση, όπως και περίπου 60 γεφύρια κατασκευασμένα τον 18ο – 19ο αιώνα.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Σε όλα τα Ζαγοροχώρια υπάρχουν πολλές δραστηριότητες που μπορεί κανείς να κάνει, όπως πεζοπορία, ορειβασία, rafting, ψάρεμα, ποδήλατο βουνού, κανό/καγιάκ. Ο Βοϊδομάτης ποταμός προσφέρεται για μπάνιο, κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.

ΔΙΑΜΟΝΗ-ΔΙΑΤΡΟΦΗ
Σε όλα τα χωριά του Ζαγορίου λειτουργούν μικρές ξενοδοχειακές μονάδες, ξενώνες και ενοικιαζόμενα δωμάτια, εστιατόρια και ταβέρνες, όπου μπορείτε να γευθείτε παραδοσιακές γεύσεις και τις φημισμένες πίτες της περιοχής.

ΔΗΜΟΣ ΖΑΓΟΡΙΟΥ
Άγιος Μηνάς, Ανθρακίτης, Άνω Πεδινά, Αρίστη, Ασπράγγελοι, Βίκος, Βίτσα, Βραδέτο, Βρυσοχώρι, Βωβούσα, Γρεβενίτι, Δεμάτι, Δικόρυφο, Δίλοφο, Διπόταμο, Δολιανή, Ελάτη, Ελατοχώρι, Ελαφότοπος, Ηλιοχώρι, Ιτέα, Καβαλάρι, Καλουτά, Καπέσοβο, Καρυές, Καστανώνας, Κάτω Πεδινά, Κήποι, Κουκούλι, Λάιστα, Λεπτοκαρυά, Μακρίνο, Μανασσή, Μεγάλο και Μικρό Πάπιγκο, Μεσοβούνι, Μηλιωτάδες, Μονοδένδρι, Νεγάδες, Πέτρα, Ποταμιά, Σκαμνέλι, Τρίστενο, Τσεπέλοβο, Φλαμπουράρι, Φραγκάδες